مطالب علمی

نکاتی ایمنی و هشدار دهنده کار در آزمایشگاه

رعایت قوانین HSE (بهداشت، ایمنی و محیط‌زیست)

مهم‌ترین موضوع حین کار در آزمایشگاه های تحقیقاتی و پژوهشی، رعایت اصول ایمنی و سلامت افراد است. همه مواد شیمیایی سمی و مضر هستند و تنها میزان سمیت آن‌ ها با هم تفاوت دارد. در آزمایشگاه‌ ها انواع عوامل بیماری ‌زای بیولوژیکی و نیز خطراتی مانند مواد عفونی، مواد رادیواکتیو، موادشیمیایی، جریان الکتریکی، وسایل مکانیکی، مواد آتش‌زا، مواد سرطان‌زا، پسماندهای خطرناک و… وجود دارد.

برای مشاهده ویدئو آموزشی کامل نکاتی ایمنی و هشداردهنده کار در آزمایشگاه به انتهای مطلب مراجعه کنید

بی اعتنائی به هشدارها و عدم رعایت اصول ایمنی عواقب ناگواری را به همراه خواهد داشت که متاسفانه در برخی موارد قابل جبران نمی باشد. در صورت عدم رعایت اصول ایمنی سلامت افراد می‌تواند از طرق متعددی مانند ترشح و پاشیدن مواد، بلع و تنفس، تماس مستقیم با مخاط و یا پوست، بریدگی در اثر وسایل تیز و برنده و نیز وسایل شکسته شیشه‌ای، ایجاد جراحت بدلیل فرو رفتن سوزن در پوست و نیز ایجاد خراش توسط حیوانات آزمایشگاهی، تهدید شود.

نکاتی ابتدایی و اصولی ایمنی کار در آزمایشگاه که باید حتما به آن دقت کرد  

  •  محل کپسول های آتش نشانی را شناسایی و روش استفاده از آنها را بیاموزید.
  • همه مواد شیمیایی مورد استفاده باید دارای برچسب‌هایی باشند که کلمات سمی یا خطرناک روی آن ها نوشته‌ شده باشد.
  • قبل از کار با مواد شیمیایی، ابتدا با ویژگی های آنها آشنا شده، خطرات را شناسایی نموده و روش مقابله با این خطرات را فرا گیرید.
  • مواد شیمیایی و فرار باید در ظروف دربسته نگهداری شوند تا از پخش بخارات و ذراتشان جلوگیری شود.
  • هنگام تماس با این مواد حتماً از دستکش‌ های مخصوص برای هر ماده استفاده کنید و در صورت تماس مواد با بدن، محل تماس را با آب سرد جاری حداقل برای مدت ۵ دقیقه شستشو دهید.
  • تمام آزمایشاتی که امکان ایجاد بخار یا گرد و غبار دارند حتماً باید در زیر هود و یا ترجیحاً جعبه‌های دستکش‌دار انجام شود و هود مربوطه قدرت مکش کافی داشته باشد.
  • ظروف، دستکش و میز کار آلوده باید بخوبی با آب سرد شسته شود.
  • بهتر است جهت ممانعت از تنفس گازها و یا گرد مواد شیمیائی، مخصوصاً وقتی که با مایعات کار می‌شود، از ماسک استفاده شود زیرا ممکن است فشار بخار در حدی باشد که باعث صدمات تنفسی گردد.
  • جهت ممانعت از تماس مواد با پوست بدن، پوشیدن دستکش الزامی است.
  • وقتی با مواد سمی کار می‌کنید هرگز در آزمایشگاه یا انبار مواد چیزی نخورید و یا نیاشامید و سیگار نکشید.
  • حین کار در آزمایشگاه از روپوش آزمایشگاهی استفاده شود و توصیه می شود با روپوش از محیط آزمایشگاه خارج نشوید.
  • به علائم هشدار دهنده بر روی وسایل و مواد شیمیائی توجه کامل شود.
  • زباله های تیز و برنده باید در جعبه های زرد رنگ سیفتی باکس ریخته شده و در کیسه های زرد رنگ از محیط خارج شوند.
  • بهتر است افرادی که در آزمایشگاه کار می کنند با اصول اولیه کمک های اولیه آشنایی داشته باشند.
نکاتی ایمنی و هشداردهنده کار در آزمایشگاه

یکی از مهم ترین عواملی که در آزمایشگاه باید مورد توجه قرار گیرد، توجه به نکات ایمنی کار با دستگاه های آزمایشگاهی می باشد. بهتر است برای ایمنی بیشتر، پروتکل کار با دستگاه و نکات ایمنی روی برگه و کنار هر دستگاه قرار گیرد. در زیر به برخی از تجهیزاتی که پتانسیل ایجاد حوادث ناگوار را دارند به طور خلاصه شرح می دهیم :

نکات ایمنی کار با اتوکلاو جهت استریل کردن ابزارها و نمونه های آزمایشگاهی

یکی از روتین ترین دستگاه هایی که برای استریل کردن نمونه های آزمایشگاهی به کار می رود اتوکلاو است. اتوکلاو براساس نفوذ فشار بخار درون نمونه کار می کندو تا دمای ۱۲۱ درجه، نمونه ها را استریل می کند. علیرغم اینکه این دستگاه بسیار پرکاربرد است، باید یک سری نکات هنگام کار با دستگاه رعایت شود. به دلیل زیاد شدن فشار درون دستگاه، با بی دقتی در انجام کار ممکن است انفجار رخ دهد و نمونه ها به بیرون پاشیده شده و به کاربر آسیب وارد کند.

نکاتی ایمنی و هشداردهنده کار در آزمایشگاه
اتوکلاو سطلی آزمایشگاهی
  • برای جلوگیری از این اتفاق پیچ های روی دستگاه باید سفت شود و از خروج هوا اطمینان حاصل گردد.
  • موادی مانند مواد تبخیر شونده یا مواد اشتعال زا و مواد رادیواکتیو نباید اتوکلاو شوند زیرا ممکن است ماده ی اشتعال پذیر یا تبخیر شونده با افزایش دما و فشار تبخیر شده و فشار داخلی را افزایش دهد و انفجار رخ دهد،‌ یا از دستگاه به بیرون نشت کند.
  • زمانی که قرار است نمونه در دستگاه اتوکلاو قرار بگیرد، درب آن را شل می کنیم تا بخار داخل آن نفوذ کند.
  • در نهایت بعد از اتمام کار دستگاه برای باز کردن دستگاه باید توجه شود که داخل دستگاه فشار بالا نباشد زیرا می تواند موجب انفجار گردد.
  • دما باید کمتر از ۸۰ درجه باشد و پیچ تخلیه بخار دستگاه آهسته  باز شود. اگر درب اتوکلاو به صورت ناگهانی باز شود و کاهش فشار رخ دهد، ممکن است مایعات درون ظرف شروع به جوشیدن و سرریز شدن کنند.

نکات ایمنی کار با کپسول CO2

یکی از گازهایی که در آزمایشگاه های حیوانی و سلولی به کار می رود گاز CO2 است. در آزمایشگاه سلولی گاز CO2 برای کشت میکروارگانیسم ها، فرآیندهای بی هوازی یا کارهایی که به منبع CO2 نیاز داشته باشند، استفاده می شود. بنابراین عمدتا در اتاق های کشت سلول در کنار انکوباتور CO2 دار بیشتر دیده می شود. گاز CO2 در کپسول هایی با فشار بالا پر شده و نگهداری می شوند. کپسول ها دارای فشار بالایی هستند و اگر نشتی داشته باشند، از یک سو می تواند اسدیته ی خون کاربر را بر اثر تولید بی کربنات افزایش می دهد و از سمت دیگر شش ها بر اثر غلظت بالای گاز از CO2 اشباع می گردند و با جایگزین شدن CO2 با اکسی‍ژن خون سبب مسمومیت تنفسی می شود. پس حتما باید توجه کرد که اگر آزمایشگاه دچار نشتی CO2 شد فضای آزمایشگاه تخلیه گردد و کپسول در منطقه ای نگهداری شود که تهویه ی مناسبی داشته باشد و امکان خروج گاز از آنجا وجود داشته باشد. کپسول باید در محلی قرار گیرد که به صورت ثابت به دیوار زنجیر شود تا از افتادن آن جلوگیری شود.

نکاتی ایمنی و هشداردهنده کار در آزمایشگاه

نکات ایمنی اصول کار با هود های بیولوژیک آزمایشگاهی

در آزمایشگاه میکروبیولوژی برای کشت میکروارگانیسم ها و زمانی که می خواهیم فرد کاربر در برابر میکروارگانیسم ها یا آلاینده ها محافظت شود، از هود بیولوژیک استفاده می شود. زیر هود بیولوژیک یک لامپ UV وجود دارد که با استفاده از این لامپ فضای زیر هود را استریل می کند. برای استفاده از UV باید به نکاتی توجه شود. باید دقت کنیم که اگر اشعه UV به مدت زمان زیادی به پوست بتابد می تواند موجب قرمزی و سوختگی و در دراز مدت موجب سرطان شود و اگر به چشم تابیده شود موجب آسیب شدید گردد.

نکاتی ایمنی و هشداردهنده کار در آزمایشگاه

وقتی فضای زیر هود با UV استریل می شود، درون فضا پر از مولکول های یونیزان است که اگر بی محابا در هود باز گردد و کار شروع شود ممکن است آسیب هایی به کاربر بزند. برای جلوگیری از این امر شیشه باید کاملا جلوی نفوذ UV را بگیرد. شیشه ی هود بیولوژیک عایق است. هنگامی که لامپ UV روشن است، شیشه باید کاملا بسته باشد و کاربر ‌دست خود را وارد هود نکند و به لامپ نگاه نکند. پس از خاموش کردن لامپ UV باید حدود ۲۰ ثانیه صبر کرد تا انرژی مولکول های یونیزان تخلیه گردد و پس از آن کار شروع شود.

نکات ایمنی اصول کار با هود شیمیایی آزمایشگاهی

گاهی ممکن است برای پژوهش از موادی استفاده شود که اشتعال پذیرند و بخارات فرار تولید می کنند. این بخارات برای پوست و چشم مضر هستند. برای کار با این مواد از هود شیمیایی استفاده می شود. هود شیمیایی با استفاده از مکش و تخلیه ای که دارد موجب می شود هوای آلوده به فرد کاربر منتقل نشود. هود شیمیایی دربی دارد که میتوان درب را تا ارتفاعی بالا برد که صورت کاربر پشت شیشه قرار بگیرد و فقط دست های شخص وارد محیط شود.

نکات ایمنی اصول کار سانتریفیوژ آزمایشگاهی

باید توجه داشت که برای ایمنی استفاده از دستگاه سانتریفیوژ، حتما نمونه هایی که داخل روتور قرار می گیرد باید جفت و تراز شده باشد. تعداد فالکون ها باید زوج باشد و مقابل هم قرار گیرند و وزن فالکون ها قبل از کار چک شود. وقتی دستگاه سانتریفیوژ در حال کار کردن و چرخش با شتاب زیاد است، نباید درب دستگاه باز شود. یکی از معضلاتی که هنگام کار با سانتریفیوژ وجود دارد این است نمونه ها با شتاب زیاد مورد چرخش قرار می گیرند و تولید آئروسل می کند. بسته به اینکه نمونه ی مورد مطالعه چقدر سمی باشد برخورد این آئرسول ها با محقق و دانشجویان می تواند سبب بروز مشکلاتی شود. پس همیشه باید در شرایطی که این آئروسول ها فضای دستگاه را پر کرده اند، درب سانتریفیوژ بسته بماند و اجازه داده شود سرعت دستگاه به صفر برسد و ذرات بر اثر چگالی و وزن رسوب کنند و بعد درب باز شود.

نکاتی ایمنی و هشداردهنده کار در آزمایشگاه

نکات ایمنی اصول کار با دستگاه فور یا آون

یکی از دستگاه هایی که با استفاده از حرارت در آزمایشگاه کار می کند فور یا آون است که کاربردهای مختلفی دارد. برای مثال برای استریل کردن ظروف شیشه ای یا موادی که نمی خواهیم در آن رطوبت یا بخار ایجاد شود، استفاده می گردد. معمولا از این دستگاه برای آزمایشات بافت شناسی و پاتولوژی جهت انجام تکنیک های ایمونوهیستوشیمی، رنگ آمیزی های عمومی و اختصاصی استفاده می کنند. البته در اتاق جراحی حیوانات آزمایشگاهی به منظور استریل کردن وسایل جراحی خشک شدن ظروف از دستگاه فور یا آون استفاده می شود. اما به دلیل دمای بالا، باید حین استفاده از آن نکاتی رعایت شود. اگر ماده ای نظیر فرمالین و الکل و … داریم که اشتعال پذیر است یا بخار ایجاد می کند یا رادیواکتیو است نباید برای آن از این دستگاه استفاده شود. اگر دستگاه آتش گرفت باید سریع از برق کشیده و خاموش شود. اگر میزان شعله زیاد باشد باید از کپسول CO2 برای خاموش کردن دستگاه استفاده شود. استفاده از آب برای خاموش کردن آتش موجب اتصالات برق و گسترش آتش به سایر نقاط آزمایشگاه می شود.

نکاتی ایمنی و هشداردهنده کار در آزمایشگاه

وسایل حفاظتی برای فرد مشغول در آزمایشگاه تحقیقاتی

  • هر شخص در آزمایشگاه باید از روپوش و سایر تجهیزات مناسب جهت جلوگیری از حوادث احتمالی استفاده کند. پوشش صحیح هنگام فعالیت در آزمایشگاه خطر تماس دانشجو با قطرات پرتاب شده و عوامل آسیب رسان مثل آئروسل ها را تا حدود زیادی کاهش می دهد . تجهیزات حفاظتی باید تنها در فضای داخلی آزمایشگاه مورد استفاده قرار بگیرند و هنگام خروج از آزمایشگاه باید پوشش ها را در آورده و دستها کاملا شسته شوند .
  • عینک های ایمنی و ماسک های صورت می تواند از چشم ها و صورت در برابر قطرات ریز پرتاب شونده و اجسام تیز و برنده حفاظت کند . عینک ها باید با داشتن دیواره های جانبی کل فضای چشم را محافظت می نماید.
  • ماسک های تنفسی فیلتردار برای خفاظت از مجاری تنفسی که در  برابر گازها، بخارها، ذرات ریز میکروارگانیسم ها و گازها هستند، بسیار مناسب می باشد. برخی ماسک های تنفسی دارای فیلترهای قابل تعویض هستند که فرد را در برابر گازها، بخارها، ذرات ریز و میکروارگانیسم ها حفاظت می کند . ماسک های پارچه ای توانایی محفاظت از مجاری تنفسی ندارند. به منظور حفاظت بهتر بایستی کلیه کارهای آزمایشگاهی در زیر هود شیمیایی انجام گیرد.
  •  هنگام کار در آزمایشگاه به منظور جلوگیری از آلودگی دستها که در فرآیندهای آزمایشگاهی بسیار شایع است، از دستکش مناسب استفاده شود.

نکاتی ایمنی و هشداردهنده کار در آزمایشگاه

>

مطالب مرتبط:اصول اخلاقی کار با حیوانات آزمایشگاهی نظیر موش، رت، خرگوش و …

خدمات مرتبط: پژوهش و مطالعه بروی حیوانات آزمایشگاهیخدمات کشت سلولی

نمایش بیشتر

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

همچنین ببینید
بستن