خواب و بیداری فرآیندهای فیزیولوژیکی ضروری هستند که برای بقای انسان حیاتی  هستند. کیفیت خواب خوب تاثیر مهمی بر فعالیت های روزانه دارد . با این حال، افراد بیشتری از تجربه خواب با کیفیت پایین شکایت دارند. نرخ تخمینی بی خوابی بسته به تعریف و نمونه یا کشور بین ۶ تا ۴۸ درصد متغیر است . عوامل زیادی می توانند بر کیفیت خواب تأثیر بگذارند، از جمله جمعیت شناسی، حمایت اجتماعی، وضعیت سلامت، محیط خواب، و عوامل استرس زای مرتبط با کار و زندگی.

 در سال‌های اخیر شاهد پیشرفت‌هایی در تحقیقات در مورد مکانیسم‌های بیولوژیکی، سلولی و بیوشیمیایی خواب بوده‌ایم. ساعت شبانه روزی خواب،  بر اساس زمان بندی و سطوح قرار گرفتن در معرض نور طبیعی و مصنوعی تنظیم می شود . با این حال، عوامل متعددی بر خواب تأثیر می‌گذارند، از جمله  عوامل محیطی (مانند زمان غروب و طلوع خورشید)، اجتماعی (به عنوان مثال، هنجارهای فرهنگی )، و ویژگی‌های فردی (مانند سن و جنسیت)  . علاوه بر این  ، عامل مهم دیگری که بر خواب تاثیر می گذارد موضوع طبقه اجتماعی  و سطح رفاه زندگی افراد می باشد.

به عنوان مثال نتایج مطالعات نشان می دهد  افراد سفیدپوست  فقیر کیفیت خواب بدتری نسبت به سفیدپوستان غیرفقیر  دارند .  علاوه بر این نتایج مطالعات نشان می دهد از که   افراد آفریفایی نسبت به مردم اروپا از کیفیت و مدت زمان خواب کمتری برخوردار هستنند . اما مهمتر از این موارد ، وجود استرس  به عنوان یکی از تاثیر گذارترین عوامل  بر خواب شناخته شده است . استرس یک پاسخ فیزیولوژیک بدن در مقابل عوامل بیرونی است با این حال وجود استرس های طولانی مدت اثر منفی بر بدن و فعالیت های فیزیولوژیک بر جای می گذارند . عوامل متعددی مانند اجتماع  و استرس های روزانه مانند رانندگی ، استرس ها ی ناشی از کار و … می توانند زمینه ساز ایجاد  استرس  شوند

رابطه استرس و کیفیت خواب

مطالعات نشان داده اند تجربیات روزانه استرس و خواب شبانه ارتباط نزدیکی با هم دارند. افزایش استرس در طول روز ممکن است سبب  نشخوار فکری و افزایش برانگیختگی ذهنی در شب و  زمان به خواب رفتن را در پی داشته باشد که در نتیجه  آن ،  به خواب رفتن، ماندن در خواب و به دست آوردن خواب با کیفیت را دشوارتر می کند . علاوه بر این گزارش شده است که استرس و خواب رابطه متقابل و دو طرفه  با هم دارند.

 نخوابیدن و خواب بی کیفیت شبانه ، توانایی فرد برای مقابله با استرس را  کاهش  می دهد، یا حتی  خود به عنوان یک عامل استرس زا عمل می کند  چندین  مطالعه نشان داده‌اند که  افرادی  با کیفیت خواب ضعیف‌تر، بازده خواب پایین‌تر  یا مدت خواب کوتاه‌تر مستعد  تجربه یک عامل استرس‌زا یا شدت استرس بیشتر  در روز بعد می شوند.. از نظر فیزیولوژیکی، هم پاسخ استرس و هم  خواب منقطع و بی کیفیت ، سیستم سمپاتو-آدرنو-مدولاری و محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-آدرنال (HPA) را فعال می کند .

فعال شدن این سیستم ها به نوبه خود بر خروجی سیتوکین های قلبی عروقی، کاتکولامین، کورتیزول و  فاکتورهای التهابی تأثیر می گذارد و ممکن است منجر به یک حلقه بازخورد بالقوه خطرناک  بین استرس و اختلالات خواب شود .

قرار گرفتن در معرض استرس منجر به تغییرات شیمیایی عصبی، فیزیولوژیکی و پاتوفیزیولوژیکی می شود که در پاسخ عصبی فیزیولوژیکی و پاتوفیزیولوژی اختلالات عصبی و روانی مختلف نقش دارد . در مراحل رشد زندگی، قرار گرفتن در معرض استرس مزمن باعث تغییرات نوروپلاستیک قابل توجهی می شود، تغییرات در عملکرد نوروپلاستیک باعث تغییر در ساختار و عملکرد گیرنده هایی می شود که بر انتقال عصبی سیناپسی (تحریکی و مهاری) در چندین ناحیه از مغز تأثیر می گذارد .

تغییرات  عصبی ناشی از استرس و  کیفیت پایین خواب

مطالعات حیوانی و انسانی نشان داده است که خواب با بسیاری از انتقال دهنده های عصبی در مغز مرتبط است. سروتونین (۵-هیدروکسی تریپتامین، ۵-HT) یک انتقال دهنده عصبی کلیدی سیستم عصبی مرکزی است که عملکردهای فیزیولوژیکی متعددی از جمله اشتها، تنظیم حرارت، درک درد و ترشح هورمون و غیره را تنظیم می کند. علاوه بر این، نشان داده شده است که ۵-HT با وقوع و حفظ خواب  و ریتم شبانه روزی  مرتبط است . مطالعات حیوانی نشان داده اند که آسیب به هسته رافه سبب کاهش کیفیت خواب می شود که با کاهش سطح سروتونین مرتبط می باشد . نتایج دیگر مطالعات همچنین نشان می دهد اختلال عملکرد سروتونرژیک نقش قابل توجهی در مشکلات خواب از جمله  منقطع شدن خواب و  افزایش تعداد بیداری ها دارد و از این طریق سبب کیفیت پایین خواب و به هم خوردن ریتم شبانه روزی دارد .  مطالعات نشان داده اند که  استرس می تواند سبب مهار تولید سروتونین شود  و از این طریق از تولید ملاتونین ( که اصطلاحا هورمون خواب  نامیده میشود  ) جلوگیری میکند .

اثر استرس بر نوروترانمیتر ها به میزان استرس هم بستگی دارد به طوریکه  استرس حاد یا کوتاه مدت باعث تغییر در سطح دوپامین  یا فعالیت عصبی دوپامینرژیک  مغز میانی مانند  افزایش  اتصالات  عصبی مرتبط با پاداش می شود . چنین رویدادهای حاد  ، رفتار افسردگی را القا نمی کنند، در حالی که استرس مزمن مکرر معمولاً منجر به رفتار افسردگی می شود. همانطور که توسط تعدادی از مطالعات گزارش شده و تایید شده است، قرار گرفتن حیوانات در معرض استرس مزمن منجر به رفتارهای افسردگی مانند می شود .

گزارش شده است که منحنی انتشار دوپامین  در پاسخ به قرار گرفتن در معرض استرس به شکل U معکوس است، با اعمال استرس‌ خفیف تا متوسط ​​ ،  که کوتاه‌مدت یا قابل کنترل هستند  ، سبب افزایش ترشح دوپامین می شود . در مقابل، استرس‌ شدید، مزمن و غیرقابل پیش‌بینی اثرات بازدارنده‌ای بر انتشار دوپامین دارند .

تصویر : نقش استرس در تولید نوروترانسمیتر ها در سیستم عصبی مرکزی

علاوه بر مطالعات اپیدمیولوژیک در زمینه  استرس و خواب  ، استفاده از مدل های حیوانی برای تحقیقات در این زمینه گسترش روز افزونی پیدا کرده است .  به طور مثال می توان به  مدل انزوای اجتماعی (SI)  که یک مدل ایجاد استرس ناشی از  جدایی از اجتماع  می باشد اشاره کرد  انزوای اجتماعی به عنوان عوامل استرس زای قوی هم در انسان و هم در حیوانات در نظر گرفته می شود.

 جداسازی اولیه موش های آزمایشگاهی از تعامل اجتماعی ، می تواند  منجر به تجربه استرس زا شود .  نتایج مطالعات  انسانی  و حیوانی نشان می دهد که  ایجاد استرس در اوایل زندگی   می تواند منجر به تغییراتی در واکنش به استرس و  رفتار اجتماعی، تغییرات عصبی ، شیمیایی، فیزیولوژیکی، آناتومیکی و تغییر در عملکرد سیستم عصبی غدد درون ریز در حیوانات و انسان شود که این اثرات حتی میتواند در بزرگسالی  باقی بماند و اثرات خود را اعمال کند .

 همچنین مدل های حیوانی  دیگری مانند ایجاد استرس ها ی  ناشی از بیخوابی می تواند به ما در جهت درک ارتباط استرس و بیخوابی و اثرات آنها بر اجزای بدن  به خصوص سیستم عصبی کمک کند .  

 

جهت اطلاع و سهولت شما کاربر گرامی برای استفاده از خدمات مطالعات حیوانی – بافت شناسی – آزمایشگاه بیوتکنولوژی – آزمایشگاه پاتولوژی – آزمایشگاه ژنتیک – اسانس گیری – جنین شناسی – میکروبیولوژی توسط لینک های مربوطه اقدام نمایید.

منبع:

https://doi.org/10.1016/j.neubiorev.2011.12.009

https://doi.org/10.1038/s12276-020-00532-4

https://doi.org/10.1016/j.nicl.2018.03.001