عصاره و اسانس گیاهیمطالب علمی
موضوعات داغ

انواع مختلف روش های عصاره گیری گیاهان دارویی

انواع مختلف روش های عصاره گیری گیاهان دارویی

عصاره گیری در واقع استخراج (ماده موثره) به روش جداسازی بر مبنای مکانیزم حلالیت (آبی، الکلی، هیدروالکلی) می باشد. استخراج از مباحث عملیات واحد در مهندسی شیمی می باشد که دو دسته مرسوم آن جداسازی مایع از جامد و جداسازی مایع از مایع می باشد. دستگاه آزمایشگاهی معمول و شناخته شده جهت انجام عصاره گیری، دستگاه سوکسله می باشد، که در آن ماده جامد و حلال در تماس مستقیم باهم قرار دارند.

در هیستوژنوتک، با تسلطی که در حوزه گیاهان دارویی وجود دارد، با راه اندازی انواع سیستم های عصاره گیری شامل سوکسله، ماسراسیون و اختلاط، اسانس گیری (دستگاه کلونجر) و روغن گیری این امکان به وجود آمده است تا بتوان خدمات متنوعی را برای محقیقن و پژوهشگران در زمینه گیاهان دارویی ایجاد کند. از جمله گیاهانی که در این مجموعه تحت فرایند عصاره گیری، اسانس گیری و یا استخراج روغن قرار گرفته می توان به زنجبیل، رزماری، آویشن، ریحان، بابونه، رز، چوب صدر، علف لیمو، میخک، نعنا، گل شمعدانی، سیر، چریش، تخم پنبه، کنجد و … اشاره کرد.

با توجه به اینکه عصاره برای چه کاربردی (تولید دارو، خواص موسیلاژ، خوراکی و …) می خواهد استخراج شود، روش عصاره گیری و پارامترهای فرایندی می تواند متغیر باشد. در مواردی که هدف خواص دارویی است و به تمام یا بخش زیادی از مواد موثره نیاز است، به منظور جلوگیری از بین رفتن مواد موثره در اثر حرارت، مناسب ترین گزینه ماسراسیون ( اختلاط در دمای محیط) می باشد. هرچه زمان فرایند طولانی باشد، ماده موثره بیشتری استخراج خواهد شد. ولی باید به این نکته توجه شود که نگهداری مخلوط در دمای اتاق به مدت طولانی احتمال فاسد شدن عصاره رادر پیش دارد (زمانیکه حلال آبی باشد). بنابراین توجه به زمان و دما در فرایند عصاره گیری ضروری می باشد. در ادامه به روش های مورد استفاده در شرکت بافت و ژن پاسارگاد اشاره ای مختصر می شود.

عصاره گیری به روش ماسراسیون (جهت مطالعات بیولوژیکی)

در این روش، حجم مشخصی از گیاه بعد از خشک و آسیاب کردن، به حجم متناسبی از حلال اضافه شده و در آن غوطه ور می شود. در این روش برای مدتی مشخص (حداقل ۳ روز) مخلوط در دمای اتاق تحت همزدن نگه داری می شود. در نهایت توسط سیستم صافی، عصاره جداسازی شده و برحسب نیاز به صورت تغلیظ شده و یا خشک بسته بندی می شود.

 با توجه به اینکه مواد موثره نسبت به دما، حساس هستند و حرارت باعث از بین رفتن آنها می شود، در مطالعاتی که هدف تحقیقات بیولوژیکی بوده (استفاده از عصاره به عنوان دارو) و کیفیت و درصد مواد موثره مهم می باشد، این روش پیشنهاد می شود. در مقایسه با روش های دیگر، این روش بیشتر طول می کشد. از انواع حلال های آبی، الکی و هیدروالکلی در این روش می توان استفاده کرد.

انواع مختلف روش های عصاره گیری گیاهان دارویی

عصاره گیری به روش پرکولاسیون

پرکولاتور (Perculator) چیست؟

پرکولاتور عمدتا یک ظرف مخروطی شکل است که نمونه گیاه در قسمت میانی و یا تحتانی آن بر روی یک صفحه صافی با تخلخل مشخص (جهت عبور عصاره و حلال) قرار میگیرد و حلال از قسمت بالایی به آرامی به آن اضافه می شود. در صورت نیاز حلال مازاد اضافه میگردد.

این روش عمدتا برای استخراج مواد فعال در فرآورده‌هـای تنتور(tincture) و عصاره مایع استفاده میشود. حجم مشخصی از گیاه بعد از خشک شدن و خرد کردن، با کمی از حلال استخراج انتخابی مخلوط شده و به پرکولاتور منتقل می شوند. حلال استخراج در دمای مناسب با یک جریان مناسب از روی مواد جامد عبور داده میشود به طوریکه تمام قسمت‌هـای مواد جامد در معرض حلال قرار گیرند. پس از خروج مایع از پرکولاتور، گیاه فشرده شده و مایعات حاصل فیلتر می شوند و یا باقی می ماند تا مواد معلق ته نشست شده و جدا شوند. به شرط کنترل دما در طول فرایند و عدم آسیب به مواد موثره، برای مطالعات دارویی، این روش مناسب است.

عصاره گیری به روش هضم

در شرایطی که نیاز به گرم کردن باشد به گونه ای که به مواد موثره آسیبی نرسد، فرایند را فرایند هضم می نامند. این روش نوعی ماسراسیون است که طی فرآیند استخراج، گرمای ملایمی استفاده می شود. مزیت این روش، افزایش کارایی حلال استخراج می باشد. به شرط کنترل دما در طول فرایند و عدم آسیب به مواد موثره، برای مطالعات دارویی، این روش مناسب است.

عصاره گیری به روش سوکسله

این روش از مرسوم ترین و شناخته ترین روش های استخراج در مقیاس آزمایشگاهی می باشد. نام این روش از دستگاه مخصوص آن برگرفته شده که مشابه شکل زیر می باشد. این دستگاه از چهار قسمت عمده تشکیل شده است: گرم کن، بالن، محفظه استخراج و کندانسور.

فرایند به اینگونه است که ابتدا نمونه گیاه بعد از خشک شدن و آسیاب کردن، در داخل تیمبل یا کارتوش و یا کاغذ صافی بسته بندی کرده و در قسمت محفظه استخراج  قرار داده می شود. به میزان دو سوم از حجم بالن ، حلال اضافه می شود. گرمکن را روشن نموده و حلال شروع به تبخیر میکند. بخارات حاصل به سمت کندانسورجریان پیدا کرده و عملیات تقطیر در این قسمت شروع می شود. قطرات حاصل از میعان حلال از کندانسور بر روی نمونه گیاه ریخته می شود. در این شرایط حلال با گیاه در تماس مستقیم بوده و عملیات استخراج آغاز می شود. در زمانیکه سطح حلال در داخل محفظه استخراج به خروجی محفظه برسد، تمام حلال موجود در داخل محفظه به همراه عصاره استخراج شده به بالن باز می گردد. این چرخه تا زمانیکه رنگ حلال در داخل محفظه استخراج شفاف نباشد ادامه میابد و یا به عبارت دیگر، شرط توقف فرایند استخراج، این است که حلال در قسمت محفظه استخراج، شفاف باشد. حلال غیر شفاف نشانه عدم استخراج کامل مواد موثره گیاه می باشد.

اسانس گیری با استفاده از دستگاه کلونجر

فاز اسانس به صورت روغنی بوده و حجم محصول آن در مقایسه با عصاره، کم می باشد. همچنین جهت اسانس گیری از دستگاه متفاوتی با نام کلونجر استفاده می شود. روند کلی فرایند این دستگاه مشابه سوکسله بوده به اینگونه که حلال با گیاه در تماس مستقیم قرار می گیرد و بخارات به قسمت کندانسور جریان پیدا کرده و سپس میعان می شوند. از تفاوت های عمده کلونجر با  سوکسله میتوان به موارد زیر اشاره کرد:

  1. در سوکسله انواع حلال (آبی، الکلی، هیدروالکلی) استفاده می شود در حالیکه در کلونجر تنها از آب استفاده می شود.
  2. در سوکسله گیاه ضمن بسته بندی در کاغذ صافی یا کارتوش، در محفظه استخراج و به دور از بالن تحت حرارت، قرار می گیرد در حالیکه در کلونجر، گیاه بدون بسته بندی و به صورت آزادانه در بالن تحت حرارت در تماس مستقیم با حلال قرار می گیرد.
  3. در سوکسله حلال و عصاره همزمان با هم به بالن تحت حرارت باز می گردند در حالیکه در کلونجر تنها حلال (آب) باز می گردد و اسانس در قسمتی مشخص از دستگاه باقی می ماند.
نمایش بیشتر

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

همچنین ببینید
بستن