روش های اندازه گیری میزان اسانس ها

جهت اندازه گیری مقدار اسانس ها بطور کلی ۵ روش وجود دارد :

الف) روش تقطیر : که به چهار شکل مورد استفاده قرار می گیرد :

• تقطیر با حلال آب
• تقطیر با حلال آب و بخارآب
• تقطیر با بخار آب
• تقطیر با آب و همزمان با یک حلال آلی

هدف از روش تقطیر این است که سطح تماس آب را با مواد مؤثره گیاه زیادتر کرده و در نهایت باعث جابجا شدن اسانس از جای خود به جایی که مورد نظر ماست می شود .

اینجا به شرح روش اسانس گیری به روش تقطیر با بخار آب HYDRO DISTILLATION با استفاده از کلونجر  می پردازیم.

برای اسانس گیری نمونه خشک شده پس از آن برای افزایش سطح تماس قطعات گیاه یا بذر، با آب مقطر باید حتما آسیاب شود. بهتر است به علت فرار بودن اسانس گیاه، این کار دقایقی قبل ازشروع کار انجام شود. در بالون ژوژه پودر آسیاب شده ریخته میشود و پس ازآن تا دوسوم حجم بالون از آب مقطر پرمی شود. (برای این کار از آب مقطراستفاده می شود .چون بدون املاح است و تحت تاثیر حرارت، روی اسانس تاثیر نمی گذارد).

 

تصویری از رایجترین نوع کلونجر که به فرم “فارماکوپه” معروف است

 

سپس کلونجر را به بالون ژوژه حاوی مواد مورد نظر متصل کرده وخود کلونجر با گیره و پایه به جای ثابتی محکم می شود. مبرد یا کندانسور کلونجر مثل همه مبردها دوجداره ولی دارای قوس و انحناهای متعدد می باشد. بنابراین سطح تماس بخار آب با دیواره مبرد بیشتر شده وزودتر خنک می گردد. برای به حداقل رساندن اتلاف حرارتی، لوله کلونجر راکه قبل از مبرد قرار دارد و محل عبور بخارآب است، باید با عایق پوشانده شود. ورودی آب به لوله پایینی مبرد متصل وخروجی آب به لوله بالایی وصل وبه سینک ظرف شویی هدایت می شود.

یک لوله کوتاه آزاد نیز بعد از مبرد قرار دارد که برای تنظیم وجلوگیری از افزایش فشار تعبیه شده است که بهتر است توسط چوب پنبه پوشانیده شود. شیرانتهایی کلونجر چک شود که بسته باشد همچنین مقداری بالاتر از سطح شیر با آب مقطر پر شود؛ این کار برای آن است تا اسانس جمع آوری شده به دیواره کلونجر نچسبد وهدرروی نداشته باشد. برای آغاز کار منبع حرارت روشن شده وزمان شروع آزمایش ثبت می شود. زمان جوشیدن و نیزخروج اولین قطره اسانس یادداشت می شود.

اسانس به دلیل ترکیبات خود معمولا دارای چگالی کمترازآب است و به همین خاطر روی آب قرارمی گیرد. کل زمان اسانس گیری چهارساعت است و بیشترین مقدار اسانس جمع آوری شده در یک ساعت اول است.

پس از خاتمه کار نیز زمان یادداشت می شود. شیشه مخصوص اسانس هم توزین میشود. سپس شیرخروجی کلونجر با احتیاط باز شده و اسانس در ظرف مخصوص خود ریخته میشود. وزن ظرف دوباره اندازه گیری میشود و پس از کم کردن ظرف خالی از پر مقدار اسانس به دست می آید. اسانس حاصله ممکن است دارای آب باشد پس از سولفات سدیم برای جذب آب استفاده میشود.

ب) روش خراش ، فشار و تیغ زدن :

بعضی از اسانس ها زمانی که حرارت می بینند تجزیه می شوند که برای استخراج آن ها باید از روش خراش دادن ، فشار و تیغ زدن استفاده شود . این روش شامل دو نوع روش اسفنجی و روش تیغ زدن و سوراخ کردن اندام مورد نظر می باشد . بطور کلی این روش برای گونه های گیاهی انتخاب میشود که اندام های گوشتی دارند.

ج) روش استخراج با حلال:

با توجه به نوع اسانس از دو نوع حلال فرار و حلال غیر فـرار استفاده می شود . اگر گیاه دارای اسانسی باشد که با حلال ترکیب می گردد، جداسازی آن سخت بوده و برای سهولت از حــلال هـــای فـــرار استفاده می شود.

د) استخراج با استفاده از آنزیم های هیدرولیز کننده :

معمولا این روش برای گروهی از اسانس ها استفاده می شود که منشا گلوکزیدی دارند ( مثل بادام تلخ ).

هـ) استخراج اسانس به روش دی اکسید کربن :

در بیشتر اسانس هایی که منشا ترپنی دارند از این روش استفاده می شود.صول این روش استخراج بر پایه نقطه بحرانی گاز CO2 است. دی اکسید کربن به حالت مایع قادر است مواد معطر را در خود حل نماید و در حالت گازی تشکیل دو مرحله دهد.بنابراین در حوالی نقطه بحرانی طی دو عمل متناوب فشردن که در اثر آن دی اکسید کربن به صورت مایع در آمده و عمل انحلال رخ می دهد و انبساط که همراه با تغییر دی اکسید کربن از حالت مایع به حالت گازی رخ می دهد، اسانس ها از مواد معطر جدا می شوند.

مطالب مرتبط: اسانس چیست؟ چگونه تهیه می شود؟ – خواص و ویژگی های عصاره های گیاهان داروئی

خدمات مرتبط: استخراج عصاره، اسانس و مواد موثره گیاهان دارویی – تهیه انواع اسانس ها، عصاره ها و مواد مؤثره از گیاهان دارویی