بیهوشی در موش رت و سایر حیوانات آزمایشگاهی

بیهوشی در موش رت و سایر حیوانات آزمایشگاهی برای آزمون های مختلف مانند مطالعات پیش بالینی دارو ، ایجاد مدل های حیوانی ، جراحی و بافت برداری و بسیاری از پژوهش های دیگر استفاده می شود. یکی از موارد مهم حین کار با این حیوانات آزمایشگاهی، استفاده از بیهوش کننده و آرام بخش و سایر ترکیباتی است که بتواند حیوان را در حالت بی هوشی یا بی حسی نگه دارد. ایجاد شرایط موقتی بی دردی یا بی حسی در موش یا رت، با ایجاد بی تحرکی و کاهش موقت حرکات حسی، باعث اجرای بهینه فرآیند مطالعه می شود.

ملاحظات قبل از اعمال بیهوشی در حیوانات آزمایشگاهی نظیر موش و رت

ارزیابی دقیق موش و رت قبل از ایجاد بیهوشی موضوع بسیار مهمی است که قبل از آن باید صورت گیرد. در این ارزیابی وضعیت عمومی حیوان از نظر بیماری، نوع عمل جراحی، بازه ی زمانی جراحی، امکانات موجود برای القای بیهوشی، وزن بدن حیوان و دمای بدن باید به صورت دقیق بررسی شده و با توجه به شرایط موجود اقدام به بیهوشی با استفاده از ماده بیهوشی در دوز مشخص گردد.

مطالب مرتبط : تفاوت موش و رت آزمایشگاهی در چیست؟

داروهای بیهوشی در موش و رت ( حیوانات آزمایشگاهی )

یکی از عوامل مهم در اجرای فرآیند بی هوشی، استفاده از مواد بیهوش کننده می باشد. داروهای بیهوشی، مکانیسم تنظیم دما، تنفس و عملکرد قلب و عروق را تحت تأثیر قرار می دهند.

با توجه به نوع مطالعه و حیوان آزمایشگاهی موجود در طرح، می توان از بیهوش کننده های مختلفی استفاده نمود. هرچه سطح بدن حیوان آزمایشگاهی نسبت به وزن آن افزایش پیدا کند میزان مصرف مواد بیهوش کننده و مدت زمان بیهوشی افزایش می یابد.

در القا بیهوشی عموما از دو دسته مواد به صورت ترکیبی استفاده می شود

• دسته اول قبل از بیهوشی، داروهای آرام بخش تجویز می شوند تا القا و برگشت از بیهوشی تسهیل شود. دیازپام، میدازولام و زوالزپام دارای اثرات تسکین دهندگی، شل کنندگی عضلانی و ضد تشنج می باشد. زایلازین داروی پرمصرف دسته اگونیست های آلفا-۲ است. اثرات این دارو به دنبال تزریق وریدی، ظرف ۳ تا ۵ دقیقه و پس از تجویز عضلانی و یا زیرجلدی در موش و رت ظرف ۱۰ الی ۱۵ دقیقه آغاز می شود. که به میزان ۵ تا ۱۰ میلی گرم بر کیلوگرم وزن بدن حیوان استفاده می شود.

• در دسته دوم داروهائی برای بیهوشی استفاده می شود که افزایش تونوسیته عضلات، افزایش فشار خون، اثرات بی دردی خفیف از خصوصیات این گروه می باشد. کتامین عضو مشهور این گروه و پرمصرف ترین داروی بیهوشی دامپزشکی می باشد. بیهوشی مورد نیاز برای جراحی در جوندگان نظیر رت و موش و خرگوش را می توان از ترکیب کتامین با زایلازین ایجاد کرد. در خرگوش می توان از ترکیب کتامین و دیازپام استفاده کرد. جذب کتامین به دنبال تجویز داخل وریدی، عضلانی، زیرجلدی و داخل صفاقی سریع می باشد. در بیهوشی با کتامین رفلکس های پلک و چشم و رفلکس های بلع و حنجره فعال می باشند. میزان مصرف این ماده ۲۰ تا ۶۰ میلی گرم بر کیلوگرم وزن بدن می باشد.

سایر روش های بیهوشی به صورت استنشاقی می باشند که استفاده از ایزوفلوران از بقیه متداول تر است.

داروهای بیهوشی استنشاقی در موش و رت آزمایشگاهی

استفاده از داروهای بیهوشی استنشاقی موجب می شود سطح بیهوشی به آسانی قابل کنترل باشد. اما استفاده از آنها نیازمند تجهیزات اختصاصی برای تزریق مداوم دارو در موش و رت است.  به دلیل اینکه داروهای بیهوشی استنشاقی فاقد خواص بی‌دردی می ‌باشند، استفاده از این داروها به تنهایی، بیهوشی مناسبی برای اعمال جراحی دردناک نظیر ایجاد مدل آسیب نخاعی ، مدل سوختگی و مدل زخم نمی کند.

در صورت استفاده از این داروها برای بیهوشی حیوانات آزمایشگاهی، باید بی‌دردی با داروی دیگری فراهم شود. بهترین روش القای بیهوشی استنشاقی، استفاده از یک جعبه شیشه ای می باشد که دارای یک ورودی و یک خروجی باشد به نحوی که اکسیژن و داروی بیهوشی استنشاقی از لوله ورودی به محفظه وارد و گازهای بازدمی و نیز گازهای اضافه از مسیر خروجی به بیرون هدایت شوند.

از داروهای بیهوشی استنشاقی در موش و رت می توان به اتر اشاره کرد. به دلیل اینکه اتر برای غشاهای مخاطی حیوانات آزمایشگاهی بسیار سوزاننده و دردناک است، استرس زیادی برای حیوان ایجاد می کند. علاوه بر این، این ماده بسیار اشتعال پذیر و منفجر شونده است، درنتیجه استفاده از آن به منظور آرام‌بخشی، بیهوشی یا کشتن حیوانات آزمایشگاهی ممنوع می‌ باشد.

از دیگر داروهای استنشاقی در حیوانات آزمایشگاهی می توان ایزوفلوران (Isoflurane) را نام برد. ایزوفلوران یک ترکیب فرار با پایه ی اتر می باشد که می تواند بیهوشی کوتاه مدتی در رت یا موش ایجاد کند. با استفاده از ایزوفلوران القای بیهوشی پس از  2 تا ۳ دقیقه صورت می گیرد و بعد از آن می توان بیهوشی را با استفاده از یک ماسک ادامه داد. در این روش بعد از حدود ۳۰ دقیقه ادامه بیهوشی و قطع جریان گاز، حیوان قادر خواهد بود ظرف ۵ الی ۱۰ دقیقه ایستادن خود را بازیابد.

داروهای بیهوشی تزریقی در موش و رت ( حیوانات آزمایشگاهی )

داروهای بیهوشی انفکاکی با تضعیف ارتباطات بین نواحی مختلف قشر مخ در موش و رت، باعث ایجاد انفکاک بین این قسمت ها شده و درنهایت این امر منجر به بیهوشی می گردد. افزایش تونوسیته عضلات و فشار خون و همچنین اثرات بی دردی خفیف، از خصوصیات این گروه از داروهای بیهوشی می باشد. کتامین عضو مشهور این گروه است و به عنوان پرمصرف ترین داروی بیهوشی در مطالعات مختلف استفاده می شود. کتامین به تنهایی یا همراه با آسپرومازین یا دیازپام، خاصیت ضد دردی ضعیفی داشته و عمدتاً برای جراحی بر روی پوست مناسب است. بیهوشی مورد نیاز برای جراحی در موش، رت و خرگوش را می توان از ترکیب کتامین با زایلازین که یک ترکیب آرام بخش است، ایجاد کرد. برای مثال برای ایجاد بیهوشی میان مدت در موش می توان از ترکیب ۱۰۰میلی گرم/کیلوگرم کتامین و ۵ میلی گرم زایلازین استفاده نمود. کتامین با تزریق داخل وریدی، عضلانی، زیرجلدی و داخل صفاقی به سرعت جذب می شود. تزریق داخل صفاقی برای جوندگان آبستن توصیه نمی شود. علت جذب سریع دارو با تزریق داخل صفاقی وسعت بالای پرده صفاق می باشد، لذا در این روش باید دقت شود از تزریق داخل ارگان ها خودداری شود.

علائم بیهوشی داروهای بیهوشی تزریقی در موش و رت ( حیوانات آزمایشگاهی )

شل شدگی عضلات، عدم وجود رفلکس کف پا و رفلکس چشمی، می تواند به عنوان بیهوشی عمیق درنظر گرفته شود. برای تایید بیهوشی، می توان حیوان را در سطح شکمی یا پشتی غلطانده و پس از تست حس کف پا یا دم و یا عدم واکنش نسبت به حرکات دردآور، بیهوشی موش را برای انجام کار تایید نمود.

اقدامات لازم حین بیهوشی در موش و رت ( حیوانات آزمایشگاهی )

در هنگام عمل جراحی ممکن است حجم زیادی از مایعات بدن به سرعت از بین رفته و از طرفی ممکن است حیوانات آزمایشگاهی به ویژه موش و رت تا ۲۴ ساعت پس از جراحی اقدام به نوشیدن آب ننماید، به همین منظور لازم است برای افزایش آب از دست رفته، به صورت تجویز زیرجلدی، داخل صفاقی و یا وریدی حجم آب از دست رفته را جبران نمود. از طرفی برای جلوگیری خشکی درد آور چشمان از چکاندن قطرات آب و یا گاز استریل آغشته به آن می توان استفاده نمود. از عوارض دیگر حین جراحی، افت شدید دمای بدن موش می باشد، به همین منظور لازم است در حین جراحی و زمان ریکاوری از تشک های گرم و یا حوله برای پوشاندن بدن حیوان استفاده شود.

اقدامات لازم پس از بیهوشی در موش و رت ( حیوانات آزمایشگاهی )

یکی از اقدامات مهم پس از گذشت ۲۴ الی ۴۸ ساعت از جراحی ، در دسترس قرار دادن غذا در کف قفس و همچنین بطری های آب دارای لوله های بلند تعبیه شده روی قفس است. اگر حیوان قادر به محافظت از خود در برابر سایر حیوانات قفس نباشد، باید آن را به صورت مجزا نگهداری نمود. حیوانات پس از جراحی ممکن است دچار درد شدید شوند و از علائم درد ناشی از آن بی تحرکی و کاهش نسبی فعالیت است. ترجیحا پیش از پدیدار شدن درد می بایست نسبت به اجرای تمهیداتی برای کاهش درد حیوان اقدام نمود. برای تسکین درد از مسکن های متعدد می توان استفاده نمود. در مدل های حیوانی نظیر آسیب نخاعی، دیابت، آلزایمر، کبد چرب و …  بیشتر از ضد التهاب های غیراستروئیدی اپیوئیدی استفاده می شود که دوز تزریق بسته به نوع جاندار و وزن آن مشخص می گردد.

خدمات مرتبط: پژوهش و مطالعه بروی حیوانات آزمایشگاهی – ایجاد انواع مدل های حیوانی
مطالب مرتبط: ایجاد مدل تومور سرطانی – ایجاد مدل بیماری صرع – خونگیری از موش و رت