خواص و ویژگی های عصاره های گیاهان داروئی

عصاره باید شفاف، عاری از ذرات خارجی، بدون کدورت و رسوب باشد. رنگ عصاره باید متناسب با گیاه و مواد موجود در آن باشد. بوی استشمام شده از عصاره باید مشابه بوی گیاه مربوطه باشد. هر چند برخی عصاره ها به دلیل استفاده از حلال های گلیکولی و خصوصا هیدرو گلیکولی کمتر معطر اند.

علیرغم اینکه برخی از عصاره های حاوی مواد آنتی باکتریال هستند جهت اطمینان از آلوده نبودن خود عصاره گاها نیاز به تست های باکتریولوژیک آزمایشگاهی است.

تعیین باقیمانده خشک معمولاً به عنوان یک روش ارزیابی کیفیت عصاره مورد استفاده قرار می گیرد. باقیمانده خشک در واقع قسمت قابل حل در حلال یا همان قسمت قابل استخراج گیاه است که در هر گیاه با توجه به مواد شیمیایی تشکیل دهنده آن متفاوت است.

انواع عصاره ها :

۱– عصاره های خشک : فرآورده هایی به صورت پودر سائیده شده اند که ممکن است محتوی توده هایی به هم چسبیده باشند. این عصاره ها به طریق تبخیر عصاره های مایع در فشار پایین و دمای کمتر از ۶۰ درجه سانتی گراد به دست می آیند و ۲ تا ۶ برابر قوی تر از ماده اولیه خام هستند.

۲– عصاره های نرم و کشدار : این عصاره ها فرآورده هایی نیمه جامدند که حد واسط عصاره های مایع و عصاره های خشک می باشند. این عصاره ها به وسیله تبخیر نسبی عصاره های مایع یا با روش های خاصی که در مونوگراف مربوط به هر ماده ذکر شده است، تهیه می گردد.

۳- عصاره های مایع : این عصاره ها فرآورده هایی مایع اند که معمولا یک قسمت وزنی از آنها برابر با یک قسمت وزنی از ماده اولیه خشک است. عصاره های مایع معمولا طبق روش های شرح داده شده در فاماکوپه ها یا به وسیله حل کردن یک عصاره خشک یا کشدار، در الکلی با درجه الکلی مناسب و سپس صاف کردن به دست می آیند.

قسمت های مورد استفاده گیاه برای عصاره گیری:

بخش های مورد استفاده گیاه (برگ، ریشه، پوست ، میوه ، دانه و …) ، اغلب دارای اجزا و مواد موثره کاملا متفاوتی هستند. به طوری که ممکن است قسمتی سمی باشد ولی دیگر بخش ها بی ضرر باشند. در گیاه درمانی ممکن است کل گیاه و یا فقط قسمت خاصی از آن به عنوان دارو و جهت درمان مورد استفاده قرار گیرند.

برگ : ممکن است برگ ها به تنهایی یا همراه برگچه ها و دمبرگ ها مورد استفاده قرار گیرند. ساقه ها و حتی شاخه های کوچک نیز مورد استفاده قرار می گیرند. به عنوان مثال در گیاه ژینکو فقط برگ ها مصرف دارویی دارند.

ریشه : ریشه های چوبی یا نرم در بسیاری از گونه های گیاهی به عنوان دارو مورد استفاده قرار می گیرد. ریشه ها ممکن است فیبری ( مثل ریشه گزنه) ، سفت ( مثل ریشه شیرین بیان ) یا نرم ( مثل ریشه پنجه شیطان) باشد.

پوست : پوست لایه خارجی محافظ تنه درختان است که بوسیله لایه سلول های زنده سطح چوب تولید می شوند. معمولا پوست دارای غلظت بالایی از مواد موثره است و در برخی از گیاهان مانند بلوط مصرف دارویی دارد .

اندام هوایی : در این حالت تمام بخش های هوایی گیاه مورد مصرف قرار می گیرد. برداشت زمانی صورت می گیرد که گیاهان در فصل گلدهی باشند. مانند علف چای
گل ها : به صورت مشخص گل ها در طب سنتی مورد استفاده قرار می گیرند. از این گروه می توان به گل بابونه اشاره کرد. گاهی اوقات قسمت های خاصی از یک گل مورد استفاده قرار می گیرد مثل پرچم در زعفران.

میوه : گاهی میوه های ریز خشک که مصرف دارویی دارند با بذر اشتباه گرفته می شوند. بعضی اوقات کل میوه خشک شده مورد مصرف قرار می گیرد مثل خار مریم و گاهی بخش های خاصی از میوه مثل پوست انار.

دانه : دانه ها در میوه های گیاهی وجود دارند و گاهی به عنوان دارو مورد استفاده قرار می گیرند مثل دانه کرچک و شنبلیله.

مطالب مرتبط: انواع روش های عصاره گیری گیاهان دارویی – مواد موثره گیاهان دارویی