پژوهش و مطالعه بروی موش، رت، خرگوش و دیگر حیوانات آزمایشگاهی

با توجه به نوع گونه حیوان، ویژگی های فیزیکی و شیمیایی دارو، از یکی از روش های انترال (enteral) و پره انترال (parenteral) برای ورود دارو یا ماده به بدن استفاده می کنند. در روش انترال دارو مستقیم وارد لوله گوارش شده که از طریق دیواره معده و روده جذب می شود. سایر مورادی که ماده از طریق لوله گوارش وارد بدن نمی شود ( تزریق (injection) یا سطحی (topical) ) شامل روش های پره آنترال می باشد. دوز و انجام گاواژ و زمان تزریق بر اساس نوع مطالعه و مقالات انجام شده و وزن بدن حیوان تعیین می شود. از جمله روش های تزریقی می توان به تزریقات داخل قلبی (Intra Cardiac)، داخل صفاقی (Peritoneal Intra)، داخل پوستی (Intra Dermal)، داخل ماهیچه ای (Muscularl Intra)، زیر پوستی (Cutaneous Sub) و داخل وریدی (Intra Venous) اشاره کرد.

معمولا برای مطالعات حیوانی خونگیری در سه حیوان موش، رت و خرگوش انجام می شود. در موش صحرایی ( رت ) حجم خون ۵۰ میلی لیتر/ کیلوگرم است که در هر بار خونگیری نهایتا ۱۰ ٪ از حجم کل را می توان برداشت نمود. اما در موش با توجه به کم بودن حجم خون، جمع آوری نمونه های خون به سختی انجام و نهایتا ۲-۱ میلی لیتر از روش قلبی می توان جمع آوری کرد. از جمله روش های خونگیری در رت و موش می توان به شبکه رگی پشت کره چشم، کاردیوسنتز، قطع ناخن و انتهای دم، و جمع آوری خون از سیاهرگ ها اشاره نمود.

پس از جدا شدن بافت از بدن، کمبود منابع غذایی و اکسیژن، باعث مرگ سلولهای بافت می شوند. باکتری ها و برخی آنزیم ها منجر به به هم ریختگی شکل و از بین رفتن بافت می شوند. بنابریان بلافاصله پس از برداشتن بافت از بدن، آن را در محلول ۱۰ درصد فرمالین ( محلول ۳٫۷ درصد فرمالدئید ) قرار می دهیم. فرمالین پروتئینهای بافت را به هم زنجیر کرده و ساختار آن را محفوظ نگاه میدارد. حجم بافت پس از تثبیت شدن در فرمالین تغییر اندکی دارد، در حالی که دیگر فیکساتیوها مثل اتانول باعث کاهش حجم بافت می شوند که این امر در تحقیقات کمّی از اهمیت بالایی برخوردار است.برای انجام برخی تکنیک ها نظیر تکنیک وسترن بلات، تکنیک مولکولی ( انواع PCR) و الایزا، باید بافت جدا شده از بدن موجود زنده را در دمای انجام ( حدود منفی ۸۰ درجی سانتیگراد ) نگهداری کرد تا از تخریب و از بین رفتن پروتئین ها و سایر موارد مورد نیاز جهت مطالعات آزمایشگاهی جلوگیری کرد.

چهار روش متداول برای ایجاد مدل سرطان در موش وجود دارد: مدل شیمیایی ، مدل زنوگرافت مشتق از سلول (cell line-derived xenograft: CDX)، مدل زنوگرافت مشتق شده از بیمار (patient-derived xenograft: PDX) و مدل موش مهندسی ژنتیک (GEMM: genetically engineered mouse model). در القا تومور با روش پیوند سلول (CDX)، از نژاد خالص یا inbred (BALB/c و C57) استفاده می شود. براساس تومور مدنظر محقق، رده های سلولی مختلفی برای القا وجود دارد. در ایجاد مدل های تومور انسانی در بدن موش، لازم است سیستم ایمنی موش حذف یا تضعیف شود. بر همین اساس در برخی از مدل های سرطانی، سلول های توموری از طریق تزریق داخل صفاقی یا زیر جلدی (s.c.) ایجاد می شود که به این روش القا، روش ارتوتاپیک (heterotopic) گفته می شود در حالی که در برخی از مدل های توموری، سلول های توموری در محل عضو مشابه رده سلول سرطانی تزریق می شود که به این حالت، ارتوتاپیک (orthotopic) گفته می شود. در برخی از مدل های توموری، با توجه به اینکه رشد رده سلولی به عواملی از جمله هورمون های بدن مرتبط است، لازم است همزمان با تزریق سلول، بدن حیوان در معرض عواملی نظیر هورمون ها قرار گیرد. از طرفی با توجه به قدرت تهاجم و تکثیر سلولی (سرعت دو برابر شدن سلول یا Doubling time)، بر اساس مشخصات رده سلولی تهیه شده، تعداد سلول های تزریقی متفاوت است. در این خصوص تومورهای با قدرت تکثیر بالا ۲۵۰ هزار سلول در حجم ۱۰۰ میکرولیتر در موش بین ۲۰ تا ۲۵ گرمی تزریق می شود. در حالی که در رده های سلولی کند رشد این میزان تا ۲ الی ۴ میلیون سلول در ۱۰۰ میکرولیتر تزریق به حیوان هم می رسد.

در روش بیهوشی عموما از دو دست مواد به صورت ترکیبی استفاده می شود. دسته اول قبل از بیهوشی، داروهای آرام بخش تجویز می شوند تا القا و برگشت از بیهوشی تسهیل شود. دیازپام، میدازولام و زوالزپام دارای اثرات تسکین دهندگی، شل کنندگی عضلانی و ضد تشنج می باشد. زایلازین داروی پرمصرف دسته اگونیست های آلفا-۲ است. اثرات این دارو به دنبال تزریق وریدی، ظرف ۳ تا ۵ دقیقه و پس از تجویز عضلانی و یا زیرجلدی ظرف ۱۰ الی ۱۵ دقیقه آغاز می شود. که به میزان ۵ تا ۱۰ میلی گرم بر کیلوگرم وزن بدن حیوان استفاده می شود. در دسته دوم داروهائی برای بیهوشی استفاده می شود که افزایش تونوسیته عضلات، افزایش فشار خون، اثرات بی دردی خفیف از خصوصیات این گروه می باشد. کتامین عضو مشهور این گروه و پرمصرف ترین داروی بیهوشی دامپزشکی می باشد. بیهوشی مورد نیاز برای جراحی در جوندگان و خرگوش را می توان از ترکیب کتامین با زایلازین ایجاد کرد. در خرگوش می توان از ترکیب کتامین و دیازپام استفاده کرد. جذب کتامین به دنبال تجویز داخل وریدی، عضلانی، زیرجلدی و داخل صفاقی سریع می باشد. در بیهوشی با کتامین رفلکس های پلک و چشم و رفلکس های بلع و حنجره فعال می باشند. میزان مصرف این ماده ۲۰ تا ۶۰ میلی گرم بر کیلوگرم وزن بدن می باشد. سایر روش های بیهوشی به صورت استنشاقی می باشند که استفاده از ایزوفلوران از بقیه متداول تر و استفاده از محفظه ای که حیوان گازهای بیهوشی و اکسیژن را همزمان دریافت کند بهترین روش مورد استفاده در آزمایشگاه هاست.