اصول اخلاقی کار با حیوانات آزمایشگاهی نظیر موش، رت، خرگوش و …

⭐ آنچه در این مطلب خواهید خواند

استفاده از حیوانات در طرح های پژوهشی، در روند مطالعات علوم پزشکی و علوم پایه پزشکی کمک بسیاری را در حل مشکلات پژوهشی دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی و همچنین بهداشت و سلامت انسان ها نموده است. از این رو رسالت انسانی اقتضا می کند که در تمام مراحل پژوهش، اصول اخلاقی کار با حیوانات آزمایشگاهی که یاری دهنده ی انسان در رسیدن به روشهای تشخیص و درمان هستند رعایت شود.

علاوه بر این داشتن کد اخلاق برای تمام طرح های پژوهشی و پایان نامه های دانشجویی ارشد و دکتری ضروری ست. کد اخلاق، کدی است که با توجه به موارد متفاوت طبقه‌بندی شده و شامل قوانین و استانداردهایی است که دستورالعمل‌های لازم را برای رفتارهای درست اخلاقی و عرفی با حیوانات را در دانشگاه فراهم می‌سازد.

اصول اخلاقی کار با حیوانات آزمایشگاهی مثل موش، رت، خرگوش و … برای تحقیقات پزشکی شامل نگهداری و مراقبت، مهار و هندلینگ، بیهوشی، خونگیری، جراحی، رساندن دارو از راه تزریق یا گاواژ دهانی به حیوانات، ایجاد مدل های حیوانی و انجام آزمون های رفتاری حیوانی می باشد.

حقوق حیوانات آزمایشگاهی

موش های آزمایشگاهی بیشترین حیوانات آزمایشگاهی مورد استفاده در مطالعات پزشکی در سرتاسر جهان هستند. چرا که از نظر ژنتیکی و تولید مثل شباهت های بسیاری نسبت به انسان دارد که می تواند مطالعات مولکولی و سلولی ، بافت شناسی و سایر تحقیقات پژوهشی را تسهیل و به واقعیت نزدیک کند.

برای رعایت اصول اخلاقی کار با حیوانات آزمایشگاهی باید تمام شرایط نگهداری حیوانات آزمایشگاهی، قفس های مخصوص برای هر گونه، تغذیه مناسب موش و رت و سایر حیوانات آزمایشگاهی، نحوه ی صحیح نگه داشتن حیوان در دست، پوشش و سایر اطلاعات لازم را آموزش دیده باشم.

آموزش اصول اخلاقی کار با حیوانات آزمایشگاهی

• در تمام مطالعات بر روی مدل های حیوانی، رعایت اصول اخلاقی الزامی است و تا حد امکان باید تعداد حیوانات مورد استفاده برای رسیدن به هدف مورد نظر کاهش پیدا کند و همچین در روش های مورد استفاده باید روند کاهش درد و رنج حیوانات بهینه سازی شود. برخورد با حیوانات آزمایشگاهی باید به شیوه ای دقیق، با ملاحظه و آرام باشد. جراحی های متعدد تنها بر روی یک حیوان، اخلاقی تلقی نمی شود و استفاده از یک حیوان بیشتر از سه سال مجاز نمی باشد.
• هندلینگ حیوانات آزمایشگاهی نیاز به مهارت کافی دارد، این افراد باید آموزش های اصولی را دیده و برای هر طرح پژهشی به طور  اختصاصی آمادگی لازم را کسب نمایند. دوره های آموزش کلی کار با حیوانات آزمایشگاهی باید هر سه سال یکبار توسط پرسنل مربوطه گذرانده شود. آموزش اولیه کارکنان، شامل تکنیک های اخلاقی کار با حیوانات، تمیز کردن قفس، ضدعفونی، و همچنین تکنیک های عقیم سازی و غیره است.

ویدیو آموزش کار با حیوانات آزمایشگاهی

هندلینگ و دست ورزی موش و رت

گرفتن موش، رت و حیوانات تنها زمانی با مشکل رو به رو می شود که مسئول مربوطه، با آنها رفتار نادرستی داشته باشد، به عنوان مثال فشار دادن دم یا رها کردن آنها درون آب و یا پرتاب آن به نقاط مختلف صورت نگیرد. در روند هندلینگ موش موارد زیر باید رعایت گردد:

به طور کلی، باید از مهار فیزیکی برای نگه داشتن حیوانات استفاده شود، زیرا حرکت حیوانات را محدود کرده و خونگیری و یا تزریق دارو را پس از کم کردن استرس حیوان مقدور می سازد. زمان مهار حیوان در دست باید حداقل باشد حدودا نگهداری تا حداکثر ۳۰ ثانیه پس از  بلند کردن حیوان با دم و نگه داشتن در دست و تزریق دارو، مدت مناسبی است. برای گرفتن موش ابتدا موش را بر روی درپوش قفس قرار داده، همزمان با گرفتن انتهای دم موش با انگشت شست و اشاره دست دیگر خود، پوست شل گردن موش را که در حد فاصل بین دو گوش قرار دارد بگیرید. سپس موش را به طور کامل در یک دست خود گرفته و آن را مهار کنید.

دستورالعمل اخلاقی کار با حیوانات آزمایشگاهی

• نظافت مناسب باید توسط کارکنان مراقبت از حیوانات انجام شود. اتاق حیوانات، راهروها و دیگر مناطق باید مرتباً تمیز و همچنین به طور مناسب ضدعفونی شوند تا از زباله و خاک و هرگونه مواد آلوده کننده جلوگیری شود. سطوحی که حیوان ممکن است تماس فیزیکی بالایی با آنها داشته باشد باید به درستی ضد عفونی شود. قفس حیوانات، ظروف آب و غذا باید تمیز و عاری از هرگونه آلودگی باشد و حداقل هر ۲ هفته یکبار شسته شوند. ضدعفونی قفس ها باید در دمای ۲/۸۲ درجه سانتی گراد یا بالاتر انجام شود تا انواع میکروب ها تحت تأثیر حرارت از بین بروند. زباله ها باید جداگانه نگهداری شده و دفع آنها با سوزاندن، که متداول ترین روش است انجام شود و اگر زباله ها ماهیت بیولوژیکی دارند، باید در سردخانه نگهداری شده تا از تجزیه آنها جلوگیری شود. پرسنل مربوطه باید دارای پوشش مناسب برای کار در بخش حیوانات باشند. ماسک های یکبار مصرف، روکش سر، دستکش، روپوش و روکش کفش باید هنگام ورود به اماکن حیوانات مورد استفاده قرار گیرد. هیچ گونه خوراکی، نوشیدنی یا سیگار کشیدن در محل نگهداری حیوانات مجاز نیست.

• دانشجویان و محققانی که در ارتباط مستقیم با حیوانات آزمایشگاهی هستند، باید اطلاعات لازم را در مورد نحوه زندگی، سلامت و بیماری حیوان، نیازهای رفتاری و اجتماعی آنها داشته باشند. این افراد لازم است تا از فعالیت‌های فیزیولوژیک مانند نیازهای غذا، آب، وضعیت آبستنی و شیردهی، تهویه، دفع مدفوع و ادرار، تغییرات رفتاری، نحوه زندگی (انفرادی، اجتماعی، شکارچی بودن) و رفتار حیوان مطلع باشند.      
• محققین و پژوهشگران باید در مورد انتخاب صحیح گونه حیوان برای مطالعه، حدالامکان استفاده از کم ترین تعداد حیوان آزمایشگاهی در پژوهش، عدم استفاده از حیوانات بیمار در آزمایش، عدم امکان جایگزینی آن با نرم افزارهای کامپیوتری و استفاده از تجارب دیگران دقت لازم را داشته باشد.
• محققان باید در مورد بیماری های مشترک انسان و حیوانات اطلاعات کافی داشته باشند و روش‌های جلوگیری از انتقال این بیماری‌ها را آموزش دیده باشد.

• در صورتی که حیوان درون قفس نگهداری می شود، قفس باید طوری طراحی شده باشد که آسایش حیوان را تامین کند. قابل ضد عفونی کردن باشد، امکان جویده شدن نداشته باشد و حیوان توانایی حرکت آزادانه در آن را داشته باشد. در هر قفس حداقل ۲ سر و حداکثر ۱۰ سر موش نگهداری شود. از ایجاد صداهای اضافی که باعث آزار حیوان می شود پرهیز گردد. پوشال ها هر ۲ روز یکبار تعویض شود. عوامل محیطی شامل سرما، گرما، نور و همچنین رطوبت کنترل شود و از ورود موجودات موذی جلوگیری گردد.
•  موش های آزمایشگاهی عموما در محدوده دمای ۱۷ تا ۲۶ درجه سانتی گراد و رطوبت ۳۰ تا ۷۰ درصد نگهداری می شوند. روشنایی به صورت چرخه ۱۲ ساعته روشنایی و تاریکی تامین شود.
• قفس های مخصوص نگهداری موش های آزمایشگاهی به شکلی طراحی و ساخته شده است که حیوان بر روی یک سطحی مشبک قرار می گیرد که زیر آن قسمتی شبیه به قیف برای جمع آوری آسان ادرار و مدفوع تعبیه شده است.
• غذاها باید تمامی نیاز های روزانه موجودات آزمایشگاهی را رفع نماید. غذایی که معمولا برای تغذیه موش ها استفاده می شود به صورت فشرده است، همچنین وجود میوه و سبزیجات با بافت سفت در رژیم غذایی موش های آزمایشگاهی حائز اهمیت می باشد.

حمل و نقل و جا به جایی موش آزمایشگاهی

• جهت حمل و نقل و جا به جایی موش ها، در صورت کوتاه بودن مسافت می توان از قفس یا کارتن و در صورت طولانی بودن مسافت از کارتن مقوایی مقاوم به رطوبت همراه با منفذ برای تهویه ی هوا استفاده کرد. غذای مخصوص موش های آزمایشگاهی که به صورت پلت است، باید در دسترس حیوان قرار داده شود. برای تامین آب مورد نیاز موجود می توان از قطعات میوه استفاده نمود.   
• از نکات مهم دیگر در حمل و نقل موش و رت  این است که در مسیرهای طولانی باید توقف‌های لازم و غذا دهی به حیوان آزمایشگاهی در حال انتقال انجام گردد. از طرفی وسیله نقلیه باید شرایط برودتی و حرارتی و همچنین تهویه و استانداردهای امنیتی لازم از نظر احتمال تصادف، آتش سوزی و… را داشته باشد.
• مجاورت حیوانات شکارچی با حیوانات دیگر حتی در قفس‌های مجزا که باعث ایجاد استرس در حیوانات می‌شود، مجاز نیست. از طرفی طراحی قفس‌ها باید به گونه ای باشند که فرد حمل کننده همواره به حیوانات نظارت داشته و امکان فرار حیوان کاملا از بین رفته باشد
• قفس‌ها باید با تسمه‌های مخصوص در جای خود محکم شده باشند تا در تکان های ناگهانی خودرو حیوانات آزمایشگاهی مجروح نشود.

مطالب مرتبط: پانسمان حیوانات آزمایشگاهی – اتاق حیوانات آزمایشگاهی – خونگیری از حیوانات آزمایشگاهی
خدمات مرتبط: پژوهش و مطالعه بروی حیوانات آزمایشگاهی – ایجاد انواع مدل های حیوانی